Pytlasiński Władysław, pseud. Pytlas (1863–1933), atleta, zapaśnik, nauczyciel atletyki, działacz sportu zapaśniczego. Ur. 26 VII w Warszawie, w rodzinie drobnomieszczańskiej, był synem Aleksego i Emilii z Janałkowskich. Ojciec P-a był więziony w twierdzy modlińskiej (za – jak podaje wg informacji rodzinnych C. Borejsza – «działalność wywrotową» wśród robotników fabryki Stanisława Lilpopa, gdzie miał być urzędnikiem) i w roku urodzin syna Władysława został wywieziony na Sybir, skąd wrócił po jedenastu latach i niedługo potem zmarł.
Do szesnastego roku życia P. kształcił się w Warszawie w gimnazjum, w szkole realnej i w szkole technicznej przy kolei wiedeńsko-warszawskiej, gdzie także pracował jako uczeń tokarski. W tym charakterze pracował również w firmie «Liłpop, Rau i Loewenstein». Musiał zarabiać na utrzymanie matki i siostry. W siedemnastym roku życia rozpoczął intensywniejszą pracę nad swoim rozwojem fizycznym, uprawiając ćwiczenia gimnastyczne i sportowe mimo 10–12 godzinnej pracy w fabryce. W r. 1882 P. wyjechał nielegalnie za granicę i przez kilka miesięcy pracował w fabryce lokomotyw w Wiedniu. Stąd udał się do Szwajcarii. Osiadł w Winterthur, gdzie otrzymał pracę w fabryce elektromechanicznej braci Sulzer. Jednocześnie uczył się w specjalnej szkole i czas wolny poświęcał ćwiczeniom atletycznym. W czasie swojego siedmioletniego pobytu w Szwajcarii należał do korporacji gimnastycznej «Stadtturnverein Winterthur» i brał udział w licznych igrzyskach sportowych, osiągając sukcesy w dźwiganiu ciężarów i w pięcioboju atletycznym. Na «Olimpiadzie szwajcarskiej» w lipcu 1886 należał do niewielkiej grupy nagrodzonych i uwieńczonych spośród 250 zawodników zgłoszonych do pięcioboju szwajcarskiego. Na turnieju zapaśniczym w Biel (kanton Berno) w październiku 1888 zajął II miejsce w walce «na pasy». W listopadzie t. r. P. przeniósł się do Paryża, gdzie znalazł zajęcie przy urządzaniu oświetlenia elektrycznego na terenie wystawy i budowy wieży Eiffla. W czasie «olimpiady paryskiej» w czerwcu 1889 zdobył III nagrodę i wieniec dębowy w pięcioboju, występując w grupie sportowców szwajcarskich. W listopadzie t. r. odniósł w Paryżu zwycięstwo nad zawodowym atletą niemieckim K. Absem.
W czerwcu 1890 P. wrócił do Warszawy, gdzie podjął pracę jako elektrotechnik. Zajmował się również organizowaniem szkoły atletyki Walentego Pieńkowskiego, z którą był związany w l. 1890–2. W r. 1891 P. przeszedł na zawodowstwo i wstąpił do cyrku Ciniselliego w Warszawie jako atleta-zapaśnik. Propagował walkę francuską występując w cyrku. Ogłosił również książkę pt. Francuzskaja bor’ba (S. Pet. 1896). Zwycięstwo P-ego nad zapaśnikiem francuskim P. Ponsem w r. 1893 w Petersburgu zapoczątkowało serię jego zwycięstw nad najlepszymi zapaśnikami Europy i świata. W r. 1898 na międzynarodowym konkursie zapaśniczym w Paryżu uległ jednak w walce z Ponsem, który zastosował niedozwolony chwyt. Na międzynarodowym turnieju zapaśniczym w Paryżu w r. 1899 P. zdobył m. in. tytuł mistrza Paryża, tzw. patent championa, srebrny «Wielki Medal Paryża». Latem t. r. na międzynarodowym turnieju w Moskwie wywalczył tytuł mistrza Moskwy i złoty medal. W Moskwie występował również z Piotrem Jankowskim na arenie pod pseud. Bracia Pytlasińscy. W t. r. P. zorganizował międzynarodowy turniej w Warszawie. Wziął wtedy udział w manifestacyjnym pogrzebie członka Polskiej Partii Socjalistycznej, Kazimierza Żywanowskiego, w trakcie którego doszło do utarczek z policją. W tym czasie opublikował w prasie artykuły: Siłactwo („Kolarz, Wioślarz, Łyżwiarz” 1899 nr 10–11, 17), Przepisy walki francuskiej (tamże 1899 nr 29), Zasady walki francuskiej (tamże 1900 nr 75, 79–81, 83–5, 89, 91, 93–4). W r. 1900 P. zdobył tytuł mistrza świata w walce z Turkiem K. Achmedem w Paryżu. Odbywał liczne tournée po Europie, występując w Rosji, Estonii, Finlandii, Niemczech, Belgii, Francji i Szwajcarii. Kilkakrotnie przyjeżdżał na krótko do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. W r. 1904 zdobył I nagrodę i tytuł mistrza świata w walce wolnoszwajcarskiej w Bazylei. Po mistrzostwach świata w Paryżu w r. 1906, w czasie których P. zajął już tylko czwarte miejsce, wycofał się z areny sportowej. Zakończył karierę sportową mając 43 lata i stoczonych 800 walk, z tego wygranych 794, za które otrzymał 386 trofeów sportowych. Charakteryzował się harmonijną budową ciała, dużą zwinnością, szybkością i sprytem. Miał opinię atlety-dżentelmena. Popularnie nazywano go Pytlasem.
Przez pewien czas P. był zarządcą hotelu w Odessie, a później elektromonterem w fabryce w Ługańsku. W l. 1905–6 organizował szkoły rozwoju fizycznego w Petersburgu, Moskwie i Odessie. Ok. 1909 r. przeniósł się na stałe do Łodzi. Pracował jako mechanik w fabryce maszyn Johna. W r. 1913 zorganizował czwartą z kolei szkołę rozwoju fizycznego w Łodzi. Uczył również metodyki rozwoju fizycznego na kursach nauczycielskich Polskiej Macierzy Szkolnej. W czasie wycofywania się Niemców z Łodzi w listopadzie 1918 był organizatorem samoobrony fabryki. Następnie pełnił funkcję komendanta straży obywatelskiej, a później komisarza policji. Ok. r. 1920 P. przeniósł się do Warszawy, gdzie otrzymał pracę instruktora (w randze komisarza) wyszkolenia fizycznego na kursach Głównej Szkoły Policji Państwowej. W związku z ankietą „Tygodnika Sportowego” na temat atletyki, wydrukował na jego łamach Curriculum vitae Władysława Pytlasińskiego (1921 nr 11 s. 8–10). Był organizatorem i prezesem założonego w r. 1922 Polskiego Tow. Atletycznego (PTA). W wyniku sporu PTA z Górnośląskim Związkiem Ciężkiej Atletyki P. nie wszedł do władz nowo utworzonego w r. 1925 Polskiego Związku Atletycznego, którego jednak później został honorowym członkiem, a potem honorowym prezesem. W r. 1927 kierował pierwszą polską amatorską ekipą zapaśniczą na mistrzostwach w Budapeszcie, a w r. n. został trenerem pierwszej polskiej drużyny zapaśniczej na igrzyska olimpijskie w Amsterdamie w r. 1928. W tym okresie opublikował: Od zapasów górali do walki francuskiej („Przegl. Sportowy” 1927 nr 4 s. 3), Tajniki walki zapaśniczej (francuskiej) (W. 1929), Podnoszenie ciężarów (W. 1930) oraz wspomnienie pt. Moja kariera w sporcie („Stadion” 1930 nr 8–17). Swoje zbiory «arcyciekawe i pełne osobliwości» („Przegl. Sportowy”) zapisał Warszawskiemu Okręgowemu Związkowi Atletycznemu. Zmarł 10 XI 1933 w Warszawie na atak serca i został pochowany na cmentarzu na Powązkach.
P. był żonaty od r. 1892 z Józefą Rożniecką (1867–1931), aktorką i śpiewaczką; po jej śmierci ożenił się powtórnie (z pielęgniarką). Dzieci nie miał.
Jedna z ulic Warszawy nosi nazwisko P-ego, a dla uczczenia jego pamięci organizowane są corocznie w Warszawie międzynarodowe zawody o Memoriał W. Pytlasińskiego. P. jest jednym z bohaterów opowiadania pt. „Cyrk” Juliusza Kadena Bandrowskiego w jego zbiorze opowiadań pt. „Nad brzegiem wielkiej rzeki” (Lw.-W.-Kr. [1927] s. 19–23).
Fot. w: „Przegl. Sportowy” 1927 nr 4, Pytlasiński W., Podnoszenie ciężarów, W. 1930; – Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1864–1903; toż za l. 1919–28; Encyklopedia Warszawy, W. 1975; W. Enc. Powsz. (PWN), IX; Bolek, Who’s who in Polish America; Słown. Teatru Pol., (dotyczy żony P-ego); Iskier przewodnik sportowy; – Bazylow L., Polacy w Petersburgu, Wr. 1984; Borejsza C., Pytlasiński Władysław, pseudonim Pytlas (1863–1933), „Wych. Fizyczne i Sport” 5968 nr 1 s. 111–13; tenże, Walka „na pasy” – ulubiona forma zapasów Władysława Pytlasińskiego, „Kultura Fizyczna” 1963 nr 1 s. 72–6; tenże, Władysław Pytlasiński i jego trening zapaśniczy, W. 1964 (liczne fot.) tenże, Z badań nad działalnością sportową Władysława Pytlasińskiego, „Kultura Fizyczna” 1963 nr 3/4 s. 271–4; Chotomski E., Stulecie urodzin Władysława Pytlasińskiego, „Stolica” 1963 nr 23 (fot.); Gołębiowski W., Stroynowski J., Królowie ringu i bieżni, W. 1956 s. 143, 151, 156; Malicki J. K., Tajemnice walk francuskich, W. 1926 s. 22–3 (z „Przedmową” P-ego na s. 3); Niewiadomski R., Władysław Pytlasiński dżentelmen-zapaśnik, „Sport dla Wszystkich” 1963 nr 23 s. 10 (fot.); T. S., Tradycje mistrza maty, „Tryb. Ludu” 1960 nr 179 (fot.); Ziółkowski W., Szczeblewski P., Chotomski E., Władysław Pytlasiński 1863–1936, W. 1956 (błędy, 2 fot.); – Cyganiewicz S. Z., Na ringach całego świata. Księga wspomnień, W. 1937 s. 16, 23, 27–8, 85, 96–7; Dąbrowski, Czerwona Warszawa; – „Kur. Warsz.” 1933 nr 312 wyd. wieczorne s. 11, nr 315 wyd. poranne s. 6; „Przegl. Sportowy” 1933 nr 91 (fot.); „Stadion” 1930 nr 6 s. 6–7, nr 8 (fot.).
Red.